Sanopate Kukurdahino, सानो पाते कुकुरदाहिनु, Smilax zeylanica, ~ NepalAyurveds.com

यो सानो पात, फूल सेतो - पहेँलो, गेडा सानो १५०० - २५०० मिटरमा पाइन्छ । बैशाख - जेठतिर कलिलो मुना निस्कन्छ, फुल्छ र फल्छ । यो लहरा बढ्दै गएर ३-५ फिट लामो हुन्छ । गुण-धर्म-उपयोग : यसको कलिलो मुना-टुसा धेरै मीठो, पौष्टिक हुन्छ । कमलपित्त र अम्लपित्तमा अति छिटो लाभ पुऱ्याउँछ । रक्तक्यान्सर, अर्बुद, छालाका रोग, फियो र मृगौलाका समस्या, कलेजो सुन्निएको, ज्वर, पेट दुख्ने - पोल्ने, मासिक अधर्म, मधुमेह आदि सन्चो गर्छ । मात्रा : यसको सबै भागको लेदो / चूर्ण ३-५ ग्राम, काँढापानी १/१ माना, अर्क : २०-३० ग्राम, भस्म : २-३ ग्राम ३-५ पटक ।

परिचय

सानो पाते कुकुरदाहिनो (Smilax zeylanica) नेपालको पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक औषधीय लहरा हो। यसको वैज्ञानिक नाम Smilax zeylanica हो र यो Smilacaceae परिवारमा पर्छ। यसको सानो पात, सेतो-पहेँलो फूल र सानो गेडा हुने गर्छ। यो लहरा ३–५ फिटसम्म लामो हुन्छ र बैशाख-जेठमा कलिलो मुना निस्कने, फूल्ने र फल्ने गर्दछ। नेपाली परम्परागत चिकित्सामा यसको विभिन्न भाग प्रयोग गरिन्छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

सानो पाते कुकुरदाहिनो नेपालको १५००–२५०० मिटर उचाइमा पाइन्छ, विशेष गरी मध्य पहाडी क्षेत्रमा। यो भारत, श्रीलंका, म्यानमार, थाइल्याण्ड, मलेशिया, इन्डोनेशिया लगायतका दक्षिण एसियाली र दक्षिणपूर्वी एसियाली देशहरूमा पनि पाइन्छ। यो जङ्गली ठाउँमा स्वतः उम्रन्छ तर हाल नेपालमा यसको औषधीय प्रयोगको लागि खेती पनि गरिन थालेको छ।

भौतिक गुणहरू

पात: सानो, हरियो, चिल्लो र चम्किलो
फूल: सेतो वा पहेँलो, सानो आकारको
फल: सानो गेडा, पाकेपछि रातो वा कालो
लहरा: काँडादार, ३–५ फिटसम्म लामो
मूल: जरा गहिरो, औषधीय गुणयुक्त

औषधीय गुणहरू

सानो पाते कुकुरदाहिनोमा निम्न औषधीय गुणहरू पाइन्छ:

रक्तशोधक: रक्त सफा गर्न मद्दत गर्छ
पित्तनाशक: कमलपित्त र अम्लपित्तमा असर गर्छ
ज्वरनाशक: तातो ज्वर घटाउँछ
मधुमेह नियन्त्रक: रक्तशर्करा नियन्त्रण गर्छ
क्यान्सररोधी: रक्तक्यान्सर र अर्बुद नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ
यौन स्वास्थ्य: मृगौला र फियोको समस्यामा लाभदायक

लाभहरू

१. पाचनतन्त्र: पेट दुख्ने, पोल्ने, अपच, अम्लपित्त जस्ता समस्यामा राम्रो असर गर्छ।
२. महिला स्वास्थ्य: मासिक धर्म अनियमितता र दुखाइमा आराम दिन्छ।
३. छाला रोग: खटिरा, एक्जिमा, दाद जस्ता छालाका रोग निको पार्छ।
४. कलेजो स्वास्थ्य: कलेजो सुन्निने रोगमा लाभदायक।
५. प्रतिरक्षा प्रणाली: शरीरको रोग प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ।

प्रयोग विधि

१. काँढा: यसको पात, जरा वा टुसाको काँढा बनाएर १–१ माना खाने।
२. चूर्ण: सुकेको जरा वा पातको पिँध ३–५ ग्राम चूर्ण गरि पानीसँग सेवन गर्ने।
३. अर्क: २०–३० ग्राम अर्क दिनमा २–३ पटक लिने।
४. भस्म: २–३ ग्राम भस्म दूध वा मौसमी रससँग मिसाएर खाने।

उत्पादन र संरक्षण

हरभरा: बैशाख-जेठमा कलिलो मुना तोड्ने।
जरा: असोज-कार्तिकमा खनिएर सुकाउने।
संरक्षण: सुकेको जरा वा पातलाई हावा नलाग्ने बन्द भाँडोमा राख्ने।

निष्कर्ष

सानो पाते कुकुरदाहिनो (Smilax zeylanica) नेपालको महत्त्वपूर्ण जडीबुटी हो जसले धेरै रोगहरूको उपचार गर्छ। यसको पात, जरा, टुसा सबै भाग औषधीय प्रयोगमा आउँछ। यसको उचित प्रयोगले मानिसहरूले आयुर्वेदिक उपचारबाट धेरै लाभ लिन सक्छन्। यसलाई संरक्षण गर्नुपर्छ र स्थानीय स्तरमा यसको खेतीलाई प्रवर्धन गर्नुपर्छ।

1. Introduction

Sanopate Kukurdahino is a woody climbing plant, part of the Smilacaceae family. It has small greenish-white flowers and round berries that ripen to red. It grows as a vine, hanging from trees or climbing shrubs

2. Availability in Nepal & Other Countries

In Nepal, it's found in forests and along forest edges, growing between 1500–2500 m altitude. It’s common in subtropical and temperate zones.
It also grows in India, Sri Lanka, Bangladesh, Myanmar, Malaysia, Java, and other tropical Asian regions

3. Physical Appearance & Properties

A woody climber with angular stems, sometimes with small prickles.
Leaves: Ovate-oblong, smooth, 8–20 cm long, 3–7 main veins from the base.
Flowers: Small, greenish-white, in clusters (umbels), separated male/female clusters
Fruits: Round berries, 8 mm across, turn red when ripe, with 1–2 seeds.

4. Medicinal Properties

The plant is believed to have several benefits in traditional medicine:

Anti-inflammatory & antimicrobial: Leaf extract reduced inflammation better than aspirin in lab studies, and fought bacteria like Staphylococcus aureus and E. coli.
Antioxidant: Rich in compounds that fight free radicals in lab tests.
Antidiabetic: Methanolic leaf extract lowered blood sugar in diabetic rats.
Analgesic, hepatoprotective: Traditional use for pain relief, liver health, cancer prevention, nerve balancing, and more.

5. Advantages

Works on many health issues: ulcers, fever, skin problems, joint and kidney troubles, liver health, diabetes, menstrual issues, blood purification, and more.
Contains natural molecules like diosgenin, smilagenin, β‑sitosterol, saponins, flavonoids, phenolics, which support its effects.
Often used as a safer plant-based option and is used in Ayurveda, Unani, and folk medicine.

6. Uses & How to Prepare

A. Edible

Young shoots, leaves, and fruits are eaten as vegetables or pickles in some areas.

B. Medicinal Preparations

Part Used	Dose/Form	Use
Young shoots / bud	Fresh juice or chewing	Sweet, nutritious; good for digestion and acidity (kamalpitta, amlapitta).
Root powder	3–5 g; mix with honey or make paste	For joint pain, skin ulcers, eczema.
Decoction (kashaya): boil 1:1 part, drink 50‑100 ml	For skin diseases, gout, arthritis.
Cold infusion	For venereal diseases (syphilis, gonorrhea).
Alcoholic extract: 20‑30 g	As per Ayurveda.
Ash (bhasma)	2‑3 g, 3–5 times/day	Traditional remedy.

Also used for: blood purification, fever, dysentery, kidney stones, menstrual issues, diabetes.

7. Harvesting & Preservation

Best to collect when the plant is fruiting or just after.
Roots and rhizomes are harvested, then cleaned, dried in shade, and ground into powder. Store in airtight containers.
Leaves, shoots, and berries can be sun-dried and used fresh or dried for later.

8. Conclusion

Sanopate Kukurdahino (Smilax zeylanica) is a powerful, multipurpose herb from Nepal’s hills. It:

Grows wild at higher elevation in forests and hills.
Looks like a prickly vine with shiny leaves and clusters of green flowers/berries.
Helps with digestion, fever, skin issues, diabetes, liver and joint health, blood cleansing, and more.
Is packed with natural, beneficial chemicals and has strong lab-studied effects.
Can be made into juices, powders, decoctions, or pastes.
Has safe use in traditional medicine with no known toxicity in normal doses.

This versatile plant proves how nature can support health across many areas—digestive comfort, metabolic balance, immunity boost, and overall wellness. Just remember: while it's been widely used for generations, it’s best to use it appropriately and talk with a health provider before using it for serious conditions.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :