Kukur Jibre, कुकुरजिब्रे, कुकुरजिह्वा, Leea indica ~ NepalAyurveds.com

यो ठूलो झाडी सेतो फुल्ने गर्मी क्षेत्रमा पाइन्छ । प्रयोज्य अङ्ग : जरा र पात । गुण-धर्म : स्वाद तितो- टर्रो र स्वभाव गरम । यसले वायुगोला, दम, खोकी, जोर्नीवाथ, सुन्निएको, दर्द, आउँ - पखाला, कलेजो शोथ, समस्त ज्वर, क्षयरोग, मधुमेह, अर्श इत्यादिमा अचुक उपचार गरी सन्चो बनाउँछ

। मात्रा : ३-५ ग्राम लेदो / चूर्ण, अर्क : १०-१५ ग्राम, भस्म : १-२ ग्राम, काँढापानी १/१ माना २-३ पटक ।

१. परिचय

कुकुरजिब्रे (वैज्ञानिक नाम: Leea indica) नेपालमा पाइने एक प्रमुख ओषधीय बोट हो। यसलाई कुकुरजिह्वा, कुकुरजिब्रो, कुकुरपाते, आदि नामले पनि चिनिन्छ। यो ठूलो झाडी वा सानो रूख जस्तो हुने गर्छ र सेतो फूल फुल्ने गर्दछ। यसको पात र जरा आयुर्वेदिक चिकित्सामा धेरै प्रयोग हुन्छ। नेपाली परम्परागत चिकित्सामा यसले धेरै रोगहरूको उपचार गर्न सक्षम छ।

२. उपलब्धता

नेपालमा

कुकुरजिब्रे नेपालको तराई, भित्री मधेश र पहाडी क्षेत्रमा (विशेष गरी १००० मिटर सम्मको उचाईमा) पाइन्छ। यो गर्मी र उष्ण जलवायु भएका ठाउँमा धेरै फस्टाउँछ।

अन्य देशहरूमा

यो बोट भारत, बंगलादेश, श्रीलंका, म्यानमार, थाइल्याण्ड, मलेशिया, इन्डोनेशिया, फिलिपिन्स, दक्षिण चीन र अफ्रिकाका केही भागहरूमा पनि पाइन्छ।

३. शारीरिक गुणहरू

पात: हरिया, लामा, डाँठमा वैकल्पिक रूपमा जडिएका हुन्छन्।
फूल: सेतो वा हल्का गुलाबी रंगका, गुच्छामा फुल्ने।
फल: सानो, पाकेपछि कालो वा रातो हुने।
जरा: मोटो, गाढा खैरो रंगको, औषधीय प्रयोगका लागि उपयुक्त।

४. औषधीय गुणहरू

कुकुरजिब्रेको स्वाद तीतो र टर्रो हुन्छ भने यसको स्वभाव गरम मानिन्छ। यसमा निम्न औषधीय गुणहरू पाइन्छन्:

वातशामक: वायुगोला, जोर्नी दुखाइ, सुन्निने समस्यामा लाभदायक।
कफनाशक: खोकी, दम, क्षयरोगमा उपयोगी।
ज्वरनाशक: विभिन्न प्रकारको ज्वर घटाउँछ।
पाचक: पेटको समस्यामा मद्दत गर्छ।
रक्तशोधक: रक्त सफा गरेर मधुमेह, अर्श (बवासीर) लगायतका रोगहरू नियन्त्रण गर्छ।
दुखाइ निवारक: जोर्नी, स्नायु दुखाइमा आराम दिन्छ।

५. फाइदा

यसले शरीरको दुखाइ, सुन्निने समस्या, जोर्नीको पीडा कम गर्छ।
मुटु, फोक्सो र कलेजोको स्वास्थ्यलाई मद्दत गर्छ।
पाचन प्रणाली सुधार्ने, पखाला, आउँ लगायतका पेटका रोगहरूमा असर गर्छ।
मधुमेह र बवासीर जस्ता जटिल रोगहरूको उपचारमा प्रयोग हुन्छ।

६. प्रयोग विधि

कुकुरजिब्रेको जरा, पात र बोक्रा औषधीय प्रयोगमा लिइन्छ। यसलाई निम्न रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ:

चूर्ण: सुकेको जरा पिँधेर ३-५ ग्राम चूर्ण गर्म पानीसंग सेवन गर्ने।
काढा: जरा वा पातको काढा बनाई १०-१५ मिलि मात्रामा दिनमा २-३ पटक खाने।
भस्म: जरालाई भस्म बनाई १-२ ग्राम मात्रामा शहद वा घोटिएको पानीसंग लिने।
लेप: पातलाई पिसेर दुख्ने ठाउँमा लगाउन सकिन्छ।

७. उत्पादन र संरक्षण

कटाइ: यसको जरा वर्षायाममा खनिएर सुकाउनुपर्छ। पातहरू पनि सुकाएर भण्डारण गर्न सकिन्छ।
संरक्षण: सुकेका जरा र पातहरू हावा नलाग्ने बन्द भाँडामा राख्नुपर्छ।

८. निष्कर्ष

कुकुरजिब्रे नेपालको एक महत्त्वपूर्ण जडीबुटी हो जसले धेरै रोगहरूको उपचार गर्न सक्छ। यसको प्रयोग आयुर्वेद, घरेलु उपचार र वैकल्पिक चिकित्सामा धेरै भएको छ। यसको उचित उपयोगले स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछ। तर, ध्यान दिनुपर्ने कुरा यो हो कि यसको अधिक मात्रामा सेवन गर्दा नकारात्मक प्रभाव पनि हुन सक्छ। त्यसैले, यसलाई विशेषज्ञको सल्लाह अनुसार नै प्रयोग गर्नुपर्छ।

Introduction

Leea indica, commonly known as Bandicoot Berry, is a perennial shrub or small tree belonging to the Vitaceae family. In Nepal, it is referred to as "कुकुरजिब्रे" (Kukur Jibre), "कुकुरजिह्वा" (Kukur Jihwa), or "कुकुरजिब्रे" (Kukurjibre). This plant is renowned for its medicinal properties and is widely used in traditional medicine systems across Asia.

Availability in Nepal and Other Countries

Leea indica is native to tropical and subtropical regions of Asia. In Nepal, it is commonly found in the Terai and mid-hill regions, thriving in warm and humid climates. Beyond Nepal, the plant is distributed across India, Sri Lanka, Bangladesh, Thailand, Malaysia, Indonesia, the Philippines, and parts of northern Australia. It typically grows in primary and secondary forests, along roadsides, and in disturbed areas.

Physical Properties

Leea indica is a large shrub or small tree that can grow up to 15 meters in height. The plant has multiple stems with soft-wooded branches. Its leaves are large, bipinnate or tripinnate, and can reach lengths of up to 60 cm. The leaflets are ovate to oblong-lanceolate with serrated margins. The plant produces greenish-white flowers arranged in large, flat-topped cymes. The fruits are small, purplish-black berries when ripe, each containing up to six seeds.

Medicinal Properties

Leea indica possesses a range of medicinal properties attributed to its various phytochemical constituents. The plant contains alkaloids, flavonoids, terpenoids, glycosides, saponins, and steroids. Notable compounds include gallic acid, quercetin, lupeol, β-sitosterol, and ursolic acid. These constituents contribute to the plant's antimicrobial, antioxidant, anti-inflammatory, cytotoxic, hepatoprotective, hypoglycemic, and antidiarrheal activities.

Advantages

The therapeutic benefits of Leea indica are extensive:

Respiratory Health: The plant is used to treat asthma, cough, and bronchitis.
Digestive Aid: It helps alleviate diarrhea, dysentery, and colic.
Anti-inflammatory: Effective in reducing joint pain, swelling, and rheumatism.
Skin Conditions: Applied topically for wounds, ulcers, and fungal infections.
Antipyretic: Used to reduce fever and manage tuberculosis symptoms.
Metabolic Disorders: Assists in managing diabetes and liver inflammation.
Hemorrhoids: Provides relief from piles.
CNS Effects: Exhibits sedative and anxiolytic effects, aiding in anxiety and insomnia management.

Uses

Different parts of Leea indica are utilized for various therapeutic purposes:

Roots: Decoctions are used to treat colic, diarrhea, and as a cooling agent to relieve thirst.
Leaves: Crushed leaves are applied to skin infections; roasted leaves are used for vertigo; leaf juice aids digestion.
Fruits: Ripe fruit juice is applied to skin warts.
Stems: Used as a diuretic and to treat urinary disorders.

Using Method

Traditional preparation methods include:

Powder (Churna): 3-5 grams of dried root or leaf powder taken orally.
Decoction (Kadha): Boiling 10-15 grams of plant parts in water; consumed twice daily.
Paste (Lepa): Fresh leaves crushed and applied externally to affected areas.
Juice (Swarasa): Extracted from young leaves; taken in small doses for digestive issues.

Harvesting and Preservation

Leea indica is typically harvested during the flowering and fruiting seasons. Leaves and young shoots are collected for immediate use or dried for later use. Roots are harvested carefully to ensure plant sustainability. Dried plant materials should be stored in airtight containers, away from moisture and direct sunlight, to preserve their medicinal properties.

Conclusion

Leea indica stands as a valuable medicinal plant with a broad spectrum of therapeutic applications. Its widespread availability in Nepal and other Asian countries underscores its significance in traditional medicine systems. Continued research and sustainable harvesting practices are essential to harness its full potential and ensure its conservation for future generations.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :