NepalAyurveds.com: Kubhindo

Kubhindo, कुभिण्डो, श्वेतकुष्माण्ड, पेठा, Cucurbita bistida

यो वर्षात्मा ठूलो झ्याँगिएर झ्याल मङ्सिर पुसमा सेतो फर्सी पाक्दछ । आयुर्वेदिक मतअनुसार कुभिण्डो वस्तिशोधक, अत्यन्त शीतल, मूत्रल, गर्मी- पित्तविकारनाशक, रक्तपित्तमा गुणकारी, हृदयलाई हितकारी, क्षयरोगमा लाभदायक मानिन्छ । रक्तसम्बन्धी गर्मीरोग र पित्तप्रकोप शान्तिका लागि कुभिण्डोले रक्षा गर्छ। यसको गतिशील सेवनले मूत्राघात, प्रमेह, प्रदर, मूत्रकृच्छ्र, पत्थरी, तिर्खा, अजीर्ण, रक्तस्राव, हैजा, मृगी, मधुमेह, कमलपित्त, अम्लपित्त, पागलपन, पित्तजनितज्वर, मृगौला सुक्ने रोगमा अत्यन्त लाभ पुऱ्याउँछ। मासिकधर्मको गड्बढी, मधुमेह, पेटमा जलन, घाउ- अल्सर, धातुक्षीणता नामर्दी, छारेरोग, अपस्मार, अग्निमन्द, सुकेनाश आन्द्रारोग इत्यादिमा निरन्तर कुभिण्डो सेवनले फाइदा गर्छ । यसलाई तरकारी बनाएर प्राकृतिक विधिबाट २-३ किलो खाने, यसको धूलो ५-७ पटक १/१ चम्चा फाँक लगाएर गतिशील उपचार गर्न सकिन्छ। यसको अवलेह बनाई खान सकिन्छ । कुभिण्डोलाई गर्मी याममा खानका लागि धेरै उपयोगी भन्दछन् । कुष्माण्ड पाक निर्माण विधि : कुभिण्डो अढाई कि.ग्रा. गुदी, ५ लिटर पानी राखी माटोको भाँडोमा पकाउँदै जाँदा जब २ लिटर रहन्छ । छानेर निचर्ने, फेरि नपाकेको सिलौटोमा पिस्ने, आधा कि.ग्रा. घ्यू राखी भुटी रातो पार्ने, भुइँमा निकालेर सुठो, पिपला, जीरा, मरिच, तेजपात, दालचिनी, धनिया, ज्वानो, गोरखमुण्डी, टिम्बुर, अलैँची आदि आवश्यक धूलो र २ कि. ग्रा. मिश्री वा चिनी मिसाई १५ मिनेट घोली मन्द आँचमा १५ मिनेट मन्द पाक गरी निकाल्नुपर्छ । सेलाएपछि सुरक्षित राखी औषधीय प्रयोग गर्नुपर्छ । यसको स्वरस ३०- ५० ग्राम ३-५ पटक पिउँदा छिटो लाभ पुऱ्याउँछ ।

१. परिचय

कुभिण्डो (Cucurbita bistida) एक प्रमुख आयुर्वेदिक तथा पारम्परिक औषधीय गुण भएको फल हो। यो नेपाल, भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान लगायत दक्षिण एसियाली मुलुकहरूमा पाइने गर्छ। यसलाई श्वेतकुष्माण्ड, पेठा, कुम्हडा, कुष्माण्ड आदि नामले पनि चिनिन्छ। यो फल वर्षायाममा ठूलो झ्याँगिएर उम्रँदछ र मङ्सिर-पुसमा पाक्छ। आयुर्वेदमा यसलाई शीतल, पित्तशामक, मूत्रल तथा रक्तशोधक गुण भएको मानिन्छ।

२. नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

कुभिण्डो नेपालको तराई, मध्य पहाडी भेग र हिमाली क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। यो विशेष गरी वर्षातमा उम्रने भएकाले नेपालको ज्यादातर भागहरूमा यसको खेती गरिन्छ। भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका, म्यानमार जस्ता देशहरूमा पनि यसको प्रयोग धेरै नै गरिन्छ। युरोपेली देशहरूमा पनि यसको औषधीय महत्त्व रहेको छ।

३. शारीरिक विशेषताहरू (Physical Properties)

रंग: सेतो वा हल्का पहेँलो
आकार: ठूलो, गोलाकार वा लामो
स्वाद: मीठो र हल्का तीतो
गन्ध: न्यून वा हल्का सुगन्धित
बोक्रा: नरम र पाकेपछि फुस्रो

४. औषधीय गुणहरू (Medicinal Properties)

आयुर्वेद अनुसार कुभिण्डोमा निम्न औषधीय गुणहरू पाइन्छन्:

शीतल: शरीरको तातो एवं पित्त दोष शान्त गर्छ।
मूत्रल: मूत्र सम्बन्धी समस्याहरू (मूत्रकृच्छ्र, पथरी) निवारण गर्छ।
रक्तशोधक: रक्तस्राव, रक्तपित्त, मासिकधर्मको अनियमिततामा लाभदायक।
पाचक: अजीर्ण, पेट जलन, अल्सर, अपच लगायतमा फाइदा गर्छ।
हृदय हितकारी: हृदय रोग, उच्च रक्तचापमा उपयोगी।
मधुमेह नियन्त्रक: इन्सुलिन प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ।

५. फाइदा (Advantages)

मूत्राघात, प्रमेह, प्रदर, मूत्रकृच्छ्र, पथरीमा असरदार।
पित्तजन्य ज्वर, मधुमेह, अम्लपित्त, क्षयरोगमा उपचार गर्छ।
मासिकधर्म अनियमितता, धातुक्षीणता, नामर्दीमा लाभदायक।
छारेरोग, अपस्मार (मिर्गी), अग्निमान्द्य, सुकेनाश आन्द्रारोगमा प्रभावकारी।
घाउ, अल्सर, पेटको जलन, तिर्खा, हैजा लगायतमा उपयोगी।

६. प्रयोग विधि (Uses & Using Method)

क) तरकारीको रूपमा:

कुभिण्डोलाई तरकारी बनाएर दिनको २-३ किलोसम्म सेवन गर्न सकिन्छ।
यसको रस निकालेर ३०-५० ग्राम ३-५ पटक पिउँदा छिटो फाइदा हुन्छ।

ख) औषधीय पाउडरको रूपमा:

कुभिण्डो सुकाएर पिँधेर धूलो बनाउन सकिन्छ।
१/१ चम्चा पाउडर दिनको ५-७ पटक फाँक लगाउनाले धेरै रोगहरूमा लाभ हुन्छ।

ग) कुष्माण्ड पाक (अवलेह):

सामग्री: कुभिण्डो (२.५ किलो), पानी (५ लिटर), घ्यू (आधा किलो), मिश्री (२ किलो), सुठो, पिपला, जीरा, मरिच, तेजपात, दालचिनी, धनिया, ज्वानो, गोरखमुण्डी, टिम्बुर, अलैँची।
बनाउने विधि:
१. कुभिण्डोको गुदी र पानी मिसाएर माटोको भाँडोमा पकाउने।
२. जब २ लिटर मात्र बाँकी रहन्छ, छान्ने र निचोर्ने।
३. नपाकेको सिलौटोमा पिस्ने र घ्यूमा भुट्ने।
४. मसला र मिश्री मिसाएर १५ मिनेट मन्द आँचमा पकाउने।
५. पाकिसकेपछि ठण्डा गरेर औषधीको रूपमा प्रयोग गर्ने।

७. खेती, संकलन र संरक्षण (Harvesting & Preservation)

खेती: वर्षातमा रोप्ने, माटो नरम र उर्वर भएमा राम्रो उत्पादन हुन्छ।
संकलन: मङ्सिर-पुसमा पाकेपछि तोक्ने।
संरक्षण:

ताजा कुभिण्डोलाई ठूलो भाँडोमा राख्न सकिन्छ।
सुकाएर पाउडर बनाउनाले लामो समयसम्म राख्न सकिन्छ।
अवलेह (कुष्माण्ड पाक) बनाएर डब्बामा राख्न सकिन्छ।

८. निष्कर्ष (Conclusion)

कुभिण्डो एक उत्कृष्ट आयुर्वेदिक औषधी हो जसले शरीरका विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्न सक्षम छ। यसको शीतल, पित्तनाशक, मूत्रल तथा रक्तशोधक गुणले यसलाई धेरै बिरामीहरूको लागि राम्रो उपचार बनाउँछ। यसको नियमित प्रयोगले मधुमेह, पित्तविकार, मूत्र समस्या, हृदय रोग लगायतका व्याधिहरूबाट बच्न सकिन्छ। त्यसैले, यसलाई प्राकृतिक औषधीको रूपमा उपयोग गर्नु स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले धेरै फाइदाजनक हुन्छ।

1. Introduction 🌿

Kubhindo, known as ash gourd, white gourd, wax gourd, or winter melon, is a big pumpkin-like fruit. It’s oval or cylindrical, with pale green skin coated in a white, powdery wax. Inside, it has firm, white flesh It grows on vines and is native to Nepal, India, China, and other parts of Southeast Asia

In Nepal, people eat kubhindo, use it in rituals, and even make sweets called petha or murabba

2. Availability in Nepal and Other Countries

In Nepal, kubhindo once appeared often, but now it’s less common . You can sometimes find it in fruit markets near temples or local villages.
Elsewhere, it’s also found in India, China, Southeast Asia, and used in traditional Chinese and Ayurvedic medicine

3. Physical Properties

Size & Shape: Large, round to cylindrical; like a watermelon or big pumpkin
Skin: Pale green, covered with a waxy, white coating
Flesh: Firm and white
Storage: Lasts many months when mature, especially in cool, dry conditions (13–15 °C)

4. Medicinal Properties

According to Ayurveda and traditional medicine, kubhindo offers many health benefits:

Detoxifier, cooling, and helps with urinary issues, burning and heat disorders
Helps with pitta imbalance (heat-related issues), heart health, tuberculosis .
Treats urinary diseases, diabetes, kidney stones, thirst, indigestion, bleeding disorders, epilepsy, mental disturbance, fever, ulcers, impotence .
Eases PMS, stomach acidity, ulcers, anemia, epilepsy, digestive problems .
Seeds and fruit contain antioxidants and may lower blood sugar .
Cucurbitacins (plant compounds) provide anti-inflammatory, antioxidant, liver-protective, and heart-supporting benefits .

5. Advantages

Low in calories, rich in fiber and water—good for digestion and weight control .
Strong antioxidant action from vitamins and plant compounds helps protect cells
Diabetes-friendly: Low in carbs, may help lower blood sugar .
Anti-inflammatory and heart-safe: Good for high blood pressure, inflammation, arthritis .
Long shelf life and versatile usage—raw, cooked, dried, candied.

6. Uses

A. Culinary

Vegetable when young—used in stir-fries, curries, soups
Candied/murabba/petha when mature
Dried strips—soak in water before cooking in curries .
Seeds, leaves, flowers edible too—seeds roasted, leaves and flowers cooked

B. Medicinal Preparations (per Ayurvedic recipe):

As a vegetable: eat 2–3 kg naturally as a simple dish.
Powder: take 1 teaspoon 5–7 times a day with gaps, for treatment.
Decoction (avaleha): boil 2.5 kg flesh in 5 L water until 2 L remain; strain, grind the pulp, mix 0.5 kg ghee, red spices, herbs (e.g., cumin, ginger, cardamom), and 2 kg sugar; cook until thick; take 30–50 mL juice 3–5 times daily .

7. Method of Use

For digestive, urinary, and heat disorders, drink juice or decoction (30–50 mL, 3–5 times a day).
For diabetes or urinary problems, include as regular vegetable.
Candied form (murabba) for long-term preservation and sweet intake.
Dried strips rehydrated before cooking for curries.

8. Harvesting and Preservation

Harvest when ripe: pale green with white coating, firm shell.
Best time: Mangsir–Poush (mid winter months).
For fresh use: store in a cool, dry place for several months.
For dried strips: peel, slice thin, sun‑dry 3–4 days, then store.
For candied form: boil pieces in sugar syrup, dry, then store.
Store mature fruit at 13–15 °C in dry air—stays good for 6+ months

9. Conclusion

Kubhindo is an underused gem in Nepal. It has simple nutritional value—mostly water and fiber—but shines with antioxidants and many health benefits: cooling, detoxifying, diuretic, anti-diabetic, heart‑friendly, and more. It’s easy to grow and store, and you can eat it fresh, cooked, dried, or candied. The Ayurvedic methods show how to harness its medicinal power, especially for urinary, digestive, and heat-related disorders. With humble origins and plenty of health perks, kubhindo deserves a place in kitchens and herbal pantries alike!

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :