NepalAyurveds.com: Ilex dipyrena

Kaalo Kaande, कालो काँडे, घाँसे काँणे, Ilex dipyrena

यो ४०-५० फिट अग्लो, काँडादार पात घाँसे रूख लेकाली क्षेत्रमा १८०० - २८०० मिटरमा पाइन्छ । गुण-धर्म : टर्रो स्वाद र स्वभाव गरम । यसको घाँसले दूध र घ्यू नै औषधीय हुन्छ । यसको चोप र बोका औषध कार्यमा प्रयोग गरिन्छ । चोप २-३ ग्राम, बोक्रा धूलो आधा- एक चम्चा ३-५ पटक । यसले दम-खोकी, श्वास रोग, मधुमेह, फोक्सो क्यान्सर आदिमा लाभ पुऱ्याउँछ । यो काँणोको रूख चढ्नु भएको छ ?

परिचय

कालो काँडे (Ilex dipyrena) नेपालको पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक औषधीय रूख हो। यो रूख आयुर्वेदिक तथा पारम्परिक चिकित्सामा धेरै पुरानो समयदेखि प्रयोग गरिँदै आएको छ। यसको वैज्ञानिक नाम Ilex dipyrena हो र यो Aquifoliaceae परिवारमा पर्छ। यो रूख नेपालको पहाडी क्षेत्रमा मात्र नभई हिमालयको अन्य भागहरूमा पनि पाइन्छ। यसको औषधीय गुणका कारण यसलाई धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

कालो काँडे नेपालको पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा १८०० देखि २८०० मिटरको उचाइमा पाइन्छ। यो रूख नेपालको मध्य पहाडी क्षेत्र, खास गरी लेकाली क्षेत्रमा धेरै पाइन्छ। नेपाल बाहेक यो रूख भारत, चीन, तिब्बत, र भूटान जस्ता हिमालयी क्षेत्रहरूमा पनि पाइन्छ। यो रूख जंगली अवस्थामा पाइन्छ र यसको खेती गर्ने चलन नेपालमा धेरै छैन।

भौतिक गुणहरू

कालो काँडेको रूख ४० देखि ५० फिट अग्लो हुन्छ। यसको बोटमा काँडाहरू हुन्छन् र पातहरू घाँसे रंगका हुन्छन्। यसको बोक्रा खैरो रंगको हुन्छ र यसको फूल सानो र सेतो हुन्छ। यसको फल सानो र गोलाकार हुन्छ, जुन पाकेपछि रातो रंगको हुन्छ। यसको पातहरू कडा र काँडादार हुन्छन्, जसले यसलाई अन्य रूखहरूबाट फरक बनाउँछ।

औषधीय गुणहरू

कालो काँडेको विभिन्न भागहरूमा औषधीय गुणहरू पाइन्छन्। यसको घाँस, बोक्रा, र चोप सबै औषधीय हुन्छन्। यसको स्वाद टर्रो र स्वभाव गरम हुन्छ। यसले शरीरमा गरमी बढाउँछ र विभिन्न रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ। यसको प्रमुख औषधीय गुणहरू यसप्रकार छन्:

दम-खोकी र श्वास रोग: कालो काँडेको चोप र बोक्राको धूलोले दम र खोकी जस्ता श्वास सम्बन्धी रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।
मधुमेह: यसको प्रयोगले रक्त शर्करा नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ।
फोक्सो क्यान्सर: यसको औषधीय गुणले फोक्सो क्यान्सर जस्ता गम्भीर रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।
पाचन समस्या: यसले पाचन तन्त्रलाई मजबूत बनाउँछ र पेट सम्बन्धी समस्याहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।

फाइदाहरू

कालो काँडेको प्रयोगले धेरै स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ। यसले निम्न फाइदाहरू दिन्छ:

प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ: यसले शरीरको प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ र रोगहरूसँग लड्न मद्दत गर्छ।
श्वास सम्बन्धी रोगहरूको उपचार: यसले दम, खोकी, र अन्य श्वास सम्बन्धी रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।
मधुमेह नियन्त्रण: यसले रक्त शर्करा नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ।
क्यान्सरको उपचार: यसले फोक्सो क्यान्सर जस्ता गम्भीर रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।

प्रयोग विधि

कालो काँडेको विभिन्न भागहरूको प्रयोग विभिन्न तरिकाले गरिन्छ:

चोप: यसको चोप २-३ ग्राम मात्रामा लिन सकिन्छ। यसले श्वास सम्बन्धी रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।
बोक्राको धूलो: बोक्राको धूलो आधा देखि एक चम्चा मात्रामा दिनमा ३-५ पटक लिन सकिन्छ। यसले मधुमेह र पाचन समस्याहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।
घाँस: यसको घाँसले दूध र घ्यू नै औषधीय हुन्छ। यसले शरीरलाई गरमी प्रदान गर्छ र विभिन्न रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।

खेती, उत्पादन र संरक्षण

कालो काँडे जंगली अवस्थामा पाइने रूख हो। यसको खेती गर्ने चलन नेपालमा धेरै छैन। यो रूख प्राकृतिक रूपमा उम्रने गर्छ र यसको खेती गर्न धेरै मेहेनत चाहिन्छ। यसको बीउबाट यसको प्रजनन गर्न सकिन्छ। यसको बोटलाई काटेर नयाँ रोप्न सकिन्छ। यसको संरक्षण गर्न यसलाई जंगलमा प्राकृतिक रूपमा उम्रन दिनुपर्छ। यसको अत्यधिक प्रयोगले यसको संरक्षणमा समस्या उत्पन्न हुन सक्छ।

निष्कर्ष

कालो काँडे (Ilex dipyrena) नेपालको पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक महत्त्वपूर्ण औषधीय रूख हो। यसले विभिन्न रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ र यसको प्रयोगले धेरै स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ। यसको चोप, बोक्रा, र घाँस सबै औषधीय हुन्छन् र यसले दम-खोकी, श्वास रोग, मधुमेह, र फोक्सो क्यान्सर जस्ता रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ। यसको संरक्षण गर्न यसलाई प्राकृतिक रूपमा उम्रन दिनुपर्छ र यसको अत्यधिक प्रयोगबाट बच्नुपर्छ। कालो काँडे नेपालको प्राकृतिक सम्पदाको एक महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो र यसको संरक्षण र सदुपयोग गर्नुपर्छ।

Introduction

Ilex dipyrena, commonly known as the Himalayan Holly, is an evergreen tree native to the Himalayan regions. In Nepal, it is referred to as "Kaalo Kaande," "कालो काँडे," or "घाँसे काँणे." This species holds significant medicinal value and is utilized in traditional medicine for various ailments.

Availability in Nepal and Other Countries

Ilex dipyrena is predominantly found in the Himalayan regions, including Nepal, India, Bhutan, and parts of China. In Nepal, it thrives in high-altitude areas ranging from 1,800 to 2,800 meters above sea level. The species is also present in Assam, Upper Burma, and Yunnan.

Physical Properties

This evergreen tree typically grows between 2 to 15 meters in height, with some specimens reaching up to 25 meters. The leaves are oblong or narrowly oval, measuring 2 to 5 inches in length and 5/8 to 1 1/2 inches in width. They are dull, opaque green, and leathery, with margins that are spiny when young but become smoother as the tree matures. The flowers are numerous, forming dense round clusters in the leaf axils. The fruits are oval, red, and relatively large for a holly, commonly containing two seeds.

Medicinal Properties

Ilex dipyrena has been traditionally used for treating various ailments, including pain, swelling, burns, and fever. Phytochemical analyses have revealed the presence of essential minerals and phytochemicals in the plant. Biological studies have demonstrated that Ilex dipyrena is a good inhibitor of free radicals and lipoxygenase, indicating its potential as an antioxidant and anti-inflammatory agent.

Advantages and Uses

The medicinal properties of Ilex dipyrena offer several advantages:

Antioxidant Activity: The plant exhibits potent antioxidant properties, which can help neutralize harmful free radicals in the body.
Anti-inflammatory Effects: It has been shown to inhibit lipoxygenase, an enzyme involved in inflammation, suggesting potential anti-inflammatory benefits.
Analgesic Properties: Studies have indicated that Ilex dipyrena possesses central analgesic properties, making it useful for pain relief.

Using Methods

Traditional usage of Ilex dipyrena involves:

Chop (Churna): Consuming 2-3 grams of the powdered form.
Bark Powder: Taking half to one teaspoon (approximately 2-5 grams) of the bark powder.

These preparations are administered 3-5 times daily to alleviate conditions such as asthma, cough, respiratory diseases, diabetes, and lung cancer.

Harvesting and Preservation

Specific methods for harvesting and preserving Ilex dipyrena are not well-documented. However, general practices for similar species include collecting ripe fruits by hand or using tools to flail them onto sheets spread on the ground. Seeds are extracted by macerating the fruits with water and removing the pulp. For storage, seeds should be dried to about 10% moisture content and kept in moisture-proof containers at near or below-freezing temperatures.

Conclusion

Ilex dipyrena, or the Himalayan Holly, is a valuable medicinal plant native to the Himalayan regions, including Nepal. Its antioxidant, anti-inflammatory, and analgesic properties make it a significant component of traditional medicine. Proper harvesting and preservation techniques are essential to maintain its medicinal efficacy and ensure sustainable use.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :