NepalAyurveds.com: Diplagium multicaudatum

Kuthurke, कुथुर्के, Diplagium multicaudatum

यो पहाडी क्षेत्रमा प्रायः चट्टानतिर जेठ-असारमा यो पलाउँछ । यो २-३ फिट अग्लो न्युरो हो । यसको फूल र फल लाग्दैन तर उल्टोतर्फको पातमा रातो टीका बीजाणु देखिन्छ । यसको साग कलिलोमा पकाएर खाँदा बल दिन्छ, पेट सफा गर्छ, समस्त वाथरोगमा हित पुऱ्याउँछ, रगत सफा पार्छ, प्रदर-मासिक गड्बडी सन्चो गर्छ। यसको जराले सङ्ग्रहणी

रोगमा कल्याण पुयाउँछ । मात्रा : लेदो / चूर्ण ३-५ ग्राम, १ / १ माना, अर्क : २० - २५ ग्राम, स्वरस १० - २० ग्राम, टुक्रा चुस्ने २-३ पटक ।

परिचय

कुथुर्के (Diplazium multicaudatum) नेपालको पहाडी क्षेत्रमा पाइने एक प्रकारको औषधीय गुण भएको वनस्पति हो। यसलाई अंग्रेजीमा "Himalayan Fern" भन्न सकिन्छ। यो न्युरो (फर्न) प्रजातिको बोट हो जसको पात र जरा दुबै औषधीय प्रयोजनमा प्रयोग गरिन्छ। नेपाली परम्परागत चिकित्सा पद्धतिमा यसको प्रयोग धेरै पुरानो समयदेखि गरिँदै आएको छ। यसले शारीरिक बल बढाउनुका साथै विभिन्न रोगहरूको उपचारमा पनि सहयोग गर्छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

कुथुर्के नेपालको हिमाली, पहाडी तथा मध्य पहाडी क्षेत्रमा (१५००-३००० मिटर उचाइसम्म) प्राकृतिक रूपमा पाइन्छ। यो जेठ-असार महिनामा चट्टान, ढुङ्गा र ओसिलो भूमिमा उम्रन्छ। नेपालका साथै यो भारत (हिमाचल प्रदेश, उत्तराखण्ड, सिक्किम), भूटान र चीनको तिब्बत क्षेत्रमा पनि पाइन्छ। यसको खेती नगरिए पनि यसलाई जंगली अवस्थामै संकलन गरी औषधीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

भौतिक गुणहरू

कुथुर्केको बोट २-३ फिट अग्लो हुन्छ।
यसको पात हरियो, लाम्चा र चिप्ला हुन्छन्।
यसले फूल र फल लग्दैन, तर पातको तलतिर रातो टीका जस्ता बीजाणु (spores) देखिन्छन्।
यसको जरा पातको तुलनामा धेरै औषधीय गुणयुक्त हुन्छ।

औषधीय गुणहरू

कुथुर्केमा निम्न औषधीय गुणहरू पाइन्छन्:

बलवर्धक: यसको साग खाँदा शरीरमा शक्ति बढाउँछ।
पाचक: पेट सफा गरेर पाचन प्रणाली सुधार्छ।
रक्तशोधक: रगतलाई सफा गरेर विषाक्त पदार्थहरू हटाउँछ।
मासिकधर्म नियमित गर्ने: प्रदर र मासिक धर्मको अनियमिततालाई सुधार्छ।
संग्रहणी (डिसेन्ट्री) नाशक: यसको जराले पेटको संक्रमण र दस्तलाई नियन्त्रण गर्छ।

लाभहरू

पेटका रोग (अपच, गैस, पेट दुखाई) मा फाइदाजनक।
महिलाहरूको प्रजनन स्वास्थ्यलाई मद्दत गर्छ।
शरीरको रोग प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ।
यसले शरीरबाट विषादी पदार्थ बाहिर निकाल्छ।

प्रयोग विधि

कुथुर्केलाई विभिन्न रूपमा प्रयोग गरिन्छ:

साग: कलिलो पातलाई तरकारी बनाएर खाने।
जराको चूर्ण: सुकेको जरालाई पिँधेर ३-५ ग्राम चूर्ण पानीसँग सेवन गर्ने।
अर्क (काढा): २०-२५ ग्राम जरा उमालेर काढा बनाएर पिउने।
स्वरस (रस): ताजा पातको रस १०-२० ग्राम सेवन गर्ने।
टुक्रा चुस्ने: जराको टुक्रा चुसेर पेट दुखाई र संग्रहणीमा फाइदा गर्छ।

संकलन र संरक्षण

संकलन समय: जेठ-असार महिनामा यसको पात र जरा संकलन गर्न उपयुक्त हुन्छ।
सुकाउने विधि: जरालाई धूपमा राम्ररी सुकाएर एयरटाइट कन्टेनरमा राख्नुपर्छ।
संरक्षण: सुकेको जरा र पातलाई ओसिलो र कीरा नलाग्ने ठाउँमा राख्नुपर्छ।

निष्कर्ष

कुथुर्के (Diplazium multicaudatum) नेपालको पहाडी क्षेत्रमा पाइने एक महत्त्वपूर्ण जडीबुटी हो। यसले पाचन शक्ति बढाउँदै रक्त सफा गर्न, मासिक धर्म नियमित गर्न र संग्रहणी जस्ता रोगहरूको उपचार गर्न मद्दत गर्छ। यसको सही प्रयोगले स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछ। तर, औषधीको रूपमा प्रयोग गर्दा मात्रा र विधिको ध्यान दिनुपर्छ। यसको संरक्षण र सतत उपयोगले नेपाली जडीबुटीको महत्त्व बढाउन सक्छ।

Introduction

Kuthurke, known scientifically as Diplazium multicaudatum, is a wild fern native to the hilly regions of Nepal. Locally referred to as "Kuthurke" or "Niuro," this plant holds a special place in traditional Nepalese cuisine and medicine. Its tender fronds are commonly consumed as a vegetable, and various parts of the plant are utilized for their medicinal properties

Availability in Nepal and Other Countries

In Nepal, Kuthurke thrives in the mid-hill regions, particularly in areas like Kaski, Kavrepalanchowk, and Humla districts. It is typically found growing near rocks and moist, shaded areas during the months of Jestha to Asar (May to July). Beyond Nepal, species of the Diplazium genus are distributed across parts of Asia, including India, Bhutan, China, and Southeast Asian countries, where they are also valued for their edible and medicinal qualities.

Physical Properties

Kuthurke is a perennial fern that can grow up to 2–3 feet in height. Unlike many plants, it does not produce flowers or fruits. Instead, it reproduces through spores, which are visible as reddish dots on the underside of its fronds. The plant has a fibrous root system and delicate, feathery leaves that unfurl in a characteristic spiral manner.

Medicinal Properties

Traditional uses of Kuthurke in Nepalese medicine are diverse:

Digestive Aid: Consuming young fronds is believed to aid digestion and cleanse the stomach.
Blood Purifier: Regular intake is thought to purify the blood and improve circulation.
Women's Health: It is used to alleviate menstrual disorders and leucorrhea.
Anti-inflammatory: The plant is applied to treat rheumatism and joint pain.
Antimicrobial: Its extracts have been used to treat infections and skin ailments.

These traditional applications are supported by the presence of bioactive compounds such as flavonoids, tannins, and saponins, which exhibit antioxidant and anti-inflammatory properties.

Advantages

Nutritional Value: Kuthurke is rich in dietary fiber, vitamins A and C, and essential minerals like calcium and iron.
Accessibility: It grows abundantly in the wild, making it an accessible food source for rural communities.
Cultural Significance: Its use in traditional dishes and remedies reflects the cultural heritage of Nepalese communities.

Uses

Culinary: The tender shoots are harvested and cooked as a vegetable, often stir-fried or added to soups and curries
Medicinal: Different parts of the plant are used to prepare remedies for various ailments, including digestive issues, menstrual problems, and skin conditions.

Using Method

Fresh Consumption: Young fronds are cleaned, boiled, and cooked with spices for consumption.
Decoction: A decoction made from the roots is consumed to treat gastrointestinal disorders.
Paste Application: A paste made from the roots or fronds is applied externally to treat wounds and skin infections.
Dosage: Traditional guidelines suggest consuming 3–5 grams of powdered root or 10–20 grams of fresh juice, depending on the condition being treated.

Harvesting and Preservation

Harvesting: The optimal time to harvest Kuthurke is during the early monsoon season when the fronds are young and tender.
Preservation: To preserve for later use, the fronds can be sun-dried and stored in airtight containers. The dried product can be rehydrated and cooked as needed.

Conclusion

Kuthurke (Diplazium multicaudatum) is more than just a wild fern; it is a testament to the rich ethnobotanical knowledge of Nepal. Its dual role as a nutritious food source and a medicinal plant underscores its importance in the daily lives of many Nepalese communities. Preserving and promoting the use of such traditional plants can contribute to sustainable living and the conservation of cultural heritage.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :