KodeGhas कोदोघाँस, Wildmillet, Paspalum scrobiculatum , ~ NepalAyurveds.com

KodeGhas कोदोघाँस, Wildmillet, Paspalum scrobiculatum ,

यो २-३ फिट अग्लो १५०० - ३६०० मिटरसम्म उचाइमा पाइन्छ । यसको रस पेटका घाउ, मृगी, पखाला, वाथ, अधिक महिनावारी आदिमा धेरै राम्रो लाभ पुयाउँछ । यसले प्रदर, सुन्निने, मुखको घाउ सन्चो गराउँछ। यसको फलले मलमूत्र सफा गर्छ, पित्तरोग र ज्वर ठीक पार्छ । यसको जराले स्नायुवात, दर्द, आमवातमा सन्चो गराउँछ । जरा पौष्टिकलाई चुस्ने गर्दा विशेष लाभ मिल्छ ।

परिचय

कोदोघाँस (Paspalum scrobiculatum) एक प्रकारको जंगली अन्न हो जुन नेपालका विभिन्न भू-भागमा पाइन्छ। यसलाई अंग्रेजीमा Wild Millet, Kodo Grass वा Scrobic वनियन ग्रास भनिन्छ। यो घाँस प्रायः २-३ फिट अग्लो हुन्छ र नेपालको १५०० देखि ३६०० मिटरसम्मको उचाइमा पाइन्छ। यसको बोट, जरा, रस, र फल विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। आयुर्वेदिक चिकित्सामा यसको ठूलो महत्त्व छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

कोदोघाँस नेपालको पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रहरूमा धेरै पाइन्छ। यो विशेष गरी मध्यम उचाइ भएका ठाउँहरू जस्तै काठमाडौं, पोखरा, रासुवा, दोलखा, सिन्धुपाल्चोक, इलाम जस्ता जिल्लाहरूमा पाइन्छ। नेपाल बाहेक यो भारत, चीन, श्रीलंका, म्यानमार, थाइल्याण्ड, इन्डोनेशिया लगायतका दक्षिण एसियाली र दक्षिणपूर्वी एसियाली देशहरूमा पनि पाइन्छ। यो जंगली रूपमा उम्रने भएकाले यसको खेती नगरिए पनि यसको औषधीय प्रयोग धेरै नै फाइदाजनक छ।

भौतिक गुणहरू

कोदोघाँसको बोट २-३ फिट अग्लो हुन्छ।
यसको पातहरू लामा, साना र नरम हुन्छन्।
यसको जरा पातलो र हल्का पहेँलो रंगको हुन्छ।
यसको फल सानो, गोलाकार र हरियो-पहेँलो रंगको हुन्छ।
यसको स्वाद कडा र तीखो हुन्छ।

औषधीय गुणहरू

कोदोघाँसमा विभिन्न औषधीय गुणहरू पाइन्छन् जसले गर्दा यो धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रयोग हुन्छ:

पेटका रोगहरू: यसको रसले पेटको घाउ, ग्यास्ट्रिक, अल्सर, अपच, पखाला जस्ता समस्याहरूमा राम्रो असर गर्छ।
मृगी र स्नायु रोग: यसले मृगी (Epilepsy) र स्नायुवात (Nerve Pain) लाई नियन्त्रण गर्छ।
महिनावारी सम्बन्धी समस्या: यसले अधिक महिनावारी (Menorrhagia) र प्रदर (Leucorrhea) जस्ता समस्याहरूमा लाभदायक छ।
पित्त र ज्वर: यसको फलले पित्त रोग (Bile Disorder) र ज्वर (Fever) लाई ठीक पार्छ।
दुखाइ र आमवात: यसको जराले जोर्नी दुखाइ, आमवात (Rheumatism) र स्नायु दर्द (Neuralgia) मा आराम दिन्छ।
मुखको घाउ: यसले मुखको छाला (Mouth Ulcer) र सुन्निने (Numbness) समस्याहरूमा पनि असर गर्छ।

फाइदाहरू

पेट र आन्द्राको स्वास्थ्यलाई राम्रो बनाउँछ।
महिलाहरूको प्रजनन स्वास्थ्यलाई सुधार्छ।
स्नायु र मांसपेशीको दर्दमा आराम दिन्छ।
शरीरको पित्त दोषलाई सन्तुलन गर्छ।
रोग प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ।

प्रयोग विधि

रस: कोदोघाँसको ताजा पातको रस निकालेर १-२ चम्चा खाने गर्दा पेटका रोगहरूमा फाइदा हुन्छ।
जरा: यसको सुकेको जरालाई पानीमा उमालेर काढा बनाएर पिउँदा आमवात र दुखाइमा आराम मिल्छ।
फल: यसको फललाई धूपमा सुकाएर पिँधेर चूर्ण बनाइन्छ र ज्वर र पित्त रोगमा प्रयोग गरिन्छ।
लेप: यसको बोट र पातलाई पिसेर घाउमा लेप गर्दा घाउ चाँडै ठीक हुन्छ।

उत्पादन र संरक्षण

कोदोघाँस जंगली रूपमा उम्रने भएकाले यसको विशेष खेती गरिँदैन। यसलाई वर्षायाममा पाटन, झारी, र खोल्साको किनारमा पाउन सकिन्छ। यसको जरा, पात, र फलहरू औषधीय प्रयोगका लागि संकलन गरिन्छ। यसलाई लामो समयसम्म राख्नका लागि धूपमा सुकाएर एयरटाइट कन्टेनरमा राख्नुपर्छ।

निष्कर्ष

कोदोघाँस एक उत्कृष्ट औषधीय पौधा हो जसले विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्न मद्दत गर्छ। यसले पेटका रोग, स्नायु दुखाइ, महिनावारी समस्या, ज्वर, र पित्त दोष जस्ता समस्याहरूमा राम्रो असर गर्छ। यसको प्रयोग सजिलो र सुरक्षित छ। नेपालको पहाडी क्षेत्रमा सजिलै उपलब्ध हुने भएकाले यसको उपयोग गरेर स्वास्थ्य लाभ लिन सकिन्छ। यसलाई संरक्षण गर्नुपर्छ र यसको सही उपयोग गरेर आयुर्वेदिक चिकित्सालाई अझै बलियो बनाउनुपर्छ।

Introduction

KodeGhas, locally called कोदोघाँस in Nepal, is a type of millet belonging to the species Paspalum scrobiculatum. In English, it's commonly known as kodo millet, wild millet, cow grass, or ditch millet This small-seeded grass is drought-tolerant, thrives on poor soils, and grows wild in many regions. It has been cultivated for thousands of years, mainly in Africa and South Asia, valued for its nutritional, medicinal, and ecological benefits.

2. Availability: Nepal and Beyond

Nepal

Kodoghas is naturally found in hilly and mid-hill regions across Nepal. It grows wild along terraced fields, rice paddies, road edges, and wastelands. While its cultivation isn't widespread, it's collected locally by communities for food and medicinal uses.

International Presence

India: Especially in Deccan Plateau and states like Madhya Pradesh, Tamil Nadu, Maharashtra; sometimes a staple .
Southeast Asia: Grown in the Philippines, Indonesia, Vietnam, Thailand
Africa: Both wild and domesticated varieties exist; in wild form, it's treated as "famine food"
Global: Grown marginally in US and Hawaii—where sometimes considered weeds

3. Physical Properties

Plant height: 0.3–1 m (1–3 ft), sometimes up to 4 ft .
Leaves: Slender, light-green, 20–60 cm long, 5–12 mm wide
Inflorescence: 3–6 racemes (flowering clusters), each 4–9 cm long
Seeds: Ellipsoidal, ~1.5 mm × 2 mm, colors range from light brown to dark grey
Roots: Shallow; plant often forms tufts

4. Medicinal & Nutritional Properties

Nutritional Profile

Carbohydrates: ~60 g/100 g
Protein: ~11 g/100 g .
Fiber: ~10 g/100 g—much higher than rice or wheat
Fats: ~4 g/100 g
Minerals & vitamins: Contains calcium, phosphorus, iron, zinc, B‑vitamins, niacin, riboflavin
Antioxidants: Contains phenolic acids (ferulic, gallic, tannins)

Medicinal Benefits

Digestive aid: Absorbs toxins in intestines (“grahi”), helps diarrhea, dysentery; beneficial for gastric ulcers .
Wound & oral care: Juice is applied for stomach ulcers, mouth sores .
Neuromuscular relief: Root extracts help with epilepsy (मृगी), rheumatic pain, arthritis, neuralgia .
Urinary health: Fruit helps urinary/kidney function, clears infections .
Fever, liver, spleen: Known to reduce fever, improve liver & spleen disorders (pitt) .
Cardiovascular: Lowers cholesterol, supports heart health .
Blood sugar: Demonstrates antidiabetic effects in animal studies .

Ayurvedic Traits

Rasa (taste): Sweet and slightly bitter .
Virya (potency): Cooling
Vipaka (post-digestive effect): Light and dry; increases Vata, balances Pitta and Kapha

5. Advantages & Uses

Dietary Benefits

Gluten-free alternative to wheat & rice
High fiber content aids digestion, promotes satiety, helps control blood sugar.
Nutrient-dense: Good for malnourished and at-risk groups, bone-health due to minerals.

Medicinal Applications

Remedy for digestive issues (ulcers, diarrhea, dysentery).
Used in wound healing, oral sores, bleeding disorders.
Acts as diuretic, fever reducer.
Used in management of diabetes, arthritis, epilepsy.

Agro-environmental Uses

Thrives in drought and poor soils; ideal for marginal fields
Improves soil health as a fodder or cover crop .

6. How to Use

Preparations

Whole grain: Clean, soak briefly, boil in ratio 1:2.5 water; cook ~20 min. Can be served like rice or porridge.
Flour: Dry roast whole grains, grind into flour; use in rotis, bread, halwa mixes with other flours .
Juice: Fresh plant juice for stomach ulcers & mouth sores—applied locally.

Herbal Remedies

Digestive tonic: Boil grain in water; drink daily for ulcers/diarrhea.
Wound mouth sore rinse: Dilute fresh juice, use as mouthwash.
Anti-rheumatic paste: Grind root, make paste with water and apply to painful joints.

Dosage & Safety

Common cooking amount: 50–100 g grains/day.
For health remedies: follow traditional or Ayurvedic guidance.
Caution: High-fiber intake may increase Vata; best with digestive spices. Not for cold-related Vata imbalance.
Wash and winnow thoroughly to avoid fungal toxins

7. Harvesting

Timing: When most seeds turn brown and feel firm (4–5 months after sowing) .
Cutting & Sundrying: Cut whole panicles, dry in sun for 1–2 days .
Threshing: Once dried, thresh by hand or gently against a hard surface.
Cleaning: Use winnowing to remove chaff and possible fungal sclerotia (ergot)

8. Preservation

Store in airtight, moisture-free containers in cool, dark space.
Unhulled seeds last up to a year; hulled flour lasts 3–4 months, keep refrigerated.
To prevent pests, add bay leaves or cloves, or store with dried chili.
For long-term, freeze in sealed jars.

9. Conclusion

KodeGhas (Paspalum scrobiculatum) is a remarkable millet that blends tradition, nutrition, and adaptability:

Resilient: Thrives on poor soils and with minimal water.
Nutritious: Rich in fiber, protein, minerals, gluten-free.
Medicinal: Beneficial for digestion, wounds, fevers, diabetes, arthritis.
Culturally rooted: Embedded in Nepali and South Asian rural medicine and diet.

It deserves modern revival as a climate-resilient crop, functional food, and holistic remedy. Encouraging its cultivation, scientific research, and integration in local diets could improve health and support sustainable agriculture, especially in Nepal’s marginal regions.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :