Thulo Dudhe Kakoli, ठूलो दूधे काकोली, कांकोली, शुक्लक्षीरा, Roscoea Alpina ~ NepalAyurveds.com

Monday

Thulo Dudhe Kakoli, ठूलो दूधे काकोली, कांकोली, शुक्लक्षीरा, Roscoea Alpina

यो आयुर्वेदिक मतानुसार अमृत र निर्दोष बुटी काकोली शीतल, अवस्थास्थापक, बलकारक, शीतवीर्य, धातुबर्द्धक र स्वादिष्ठ मानिन्छ । यसले वात-पित्तसम्बन्धी रोग र ज्वरलाई तत्काल लाभ गर्छ, रक्तपित्त

दोषलाई छिट्टै फाइदा दिन्छ, रगत बढाउँछ, सबै रोगमा निर्दोष भएर उपचार गर्छ, प्राणशक्ति बढाउँछ र जीवनीयतत्त्वमा लाभ पुऱ्याउँछ । यो अष्टवर्गको

सुप्रसिद्ध औषधि १७००-३००० मिटर क्षेत्रमा पाइन्छ । काकोलीको गानो पिडालुको समान सेता हुन्छन् । यो १००-७० से.मि. अग्लो, बलियो बिरुवा, पात भालाकार, फूल सेतो र प्याजी रङमा फुल्छ । कार्तिकपछाडि पात र डाँठ सुकेर मनुष्यलाई अमृत खन्ने सूचना दिन्छन् । मात्रा : ३-५ ग्राम लेदो / चूर्ण, १/१ माना काँढापानी, अर्क : ३०-५० ग्राम ३-५ पटक ।

परिचय:

ठूलो दूधे काकोली (Roscoea Alpina) नेपालको हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक महत्त्वपूर्ण आयुर्वेदिक जडीबुटी हो। यसलाई कांकोली, शुक्लक्षीरा जस्ता नामले पनि चिनिन्छ। यो जडीबुटी आयुर्वेदमा अमृत र निर्दोष मानिन्छ। यो १७०० देखि ३००० मिटरको उचाइमा पाइने गर्छ। यसको बोट १०० देखि ७० सेन्टिमिटर अग्लो हुन्छ भने यसका पात भालाकार, फूल सेतो र प्याजी रङ्गका हुन्छन्। कार्तिक महिनापछि यसका पात र डाँठ सुक्न थाल्छन्, जसले यसको औषधीय प्रयोगको लागि समय आएको संकेत दिन्छ।

गुण (Properties):

ठूलो दूधे काकोलीका निम्नलिखित गुणहरू छन्:

शीतल: यो शरीरलाई चिसो पार्ने गुण भएको छ।
अवस्थास्थापक: शरीरको सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्छ।
बलकारक: शारीरिक शक्ति बढाउँछ।
शीतवीर्य: यसको प्रकृति चिसो छ।
धातुबर्द्धक: शरीरका धातुहरू (रस, रक्त, मांस, मेद, अस्थि, मज्जा, शुक्र) लाई बढाउँछ।
स्वादिष्ठ: यसको स्वाद मिठो हुन्छ।

फाइदा (Advantages):

ठूलो दूधे काकोलीका धेरै स्वास्थ्य लाभहरू छन्:

वात-पित्तसम्बन्धी रोगमा लाभकारी: यसले वात र पित्त दोषबाट हुने रोगहरूको उपचार गर्छ।
ज्वर नाशक: यसले ज्वरलाई तत्काल कम गर्छ।
रक्तपित्त दोष नाशक: यसले रक्तपित्त दोषलाई छिट्टै नियन्त्रण गर्छ।
रक्त बढाउने: यसले रगत बढाउन मद्दत गर्छ।
प्राणशक्ति बढाउने: यसले शरीरको प्राणशक्ति बढाउँछ।
जीवनीय तत्त्व बढाउने: यसले शरीरका जीवनीय तत्त्वहरू (पोषक तत्त्व) लाई बढाउँछ।

प्रयोग (Uses):

ठूलो दूधे काकोलीलाई निम्नलिखित रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ:

वात-पित्तसम्बन्धी रोग: यसले वात र पित्त दोषबाट हुने रोगहरू जस्तै गठिया, जोड दुखाइ, पेट दुखाइ आदिमा लाभदायक हुन्छ।
ज्वर: यसले ज्वरलाई तत्काल कम गर्छ।
रक्तपित्त दोष: यसले रक्तपित्त दोषलाई नियन्त्रण गर्छ।
रक्त बढाउने: यसले एनिमिया जस्ता रोगहरूमा लाभदायक हुन्छ।
प्राणशक्ति बढाउने: यसले कमजोरी र थकानलाई कम गर्छ।
जीवनीय तत्त्व बढाउने: यसले शरीरलाई पोषण प्रदान गर्छ।

प्रयोग विधि (Using Method):

ठूलो दूधे काकोलीलाई निम्नलिखित विधिहरूद्वारा प्रयोग गर्न सकिन्छ:

लेदो/चूर्ण: ३-५ ग्राम काकोलीको चूर्णलाई १/१ माना काँढापानीमा मिसाएर सेवन गर्न सकिन्छ।
अर्क: ३०-५० ग्राम अर्कलाई दिनमा ३-५ पटक सेवन गर्न सकिन्छ।

संग्रहण विधि (Harvesting Method):

ठूलो दूधे काकोलीको संग्रहण विधि निम्नलिखित छ:

समय: कार्तिक महिनापछि यसका पात र डाँठ सुक्न थाल्छन्, जसले यसको औषधीय प्रयोगको लागि समय आएको संकेत दिन्छ।
संग्रहण: यसको जरा वा कन्दलाई खनिएर संग्रहण गरिन्छ। संग्रहण गरेपछि यसलाई राम्रोसँग सुकाएर भण्डारण गरिन्छ।

निष्कर्ष (Conclusion):

ठूलो दूधे काकोली (Roscoea Alpina) नेपालको हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक महत्त्वपूर्ण आयुर्वेदिक जडीबुटी हो। यसले वात-पित्तसम्बन्धी रोग, ज्वर, रक्तपित्त दोष, रक्त बढाउने, प्राणशक्ति बढाउने, जीवनीय तत्त्व बढाउने जस्ता धेरै स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ। यसको प्रयोग विधि धेरै सरल छ र यसलाई चूर्ण वा अर्कको रूपमा सेवन गर्न सकिन्छ। यसको संग्रहण विधि पनि सजिलो छ र यसलाई सही समयमा संग्रहण गरेर भण्डारण गर्न सकिन्छ। यसरी, ठूलो दूधे काकोली एक निर्दोष र अमृत समान औषधीय बुटी हो जसले मानव शरीरलाई धेरै प्रकारबाट लाभान्वित गर्छ।

Introduction

Roscoea alpina, commonly known as Kakoli, is a perennial herbaceous plant belonging to the Zingiberaceae family. Endemic to the Himalayan region, it thrives at altitudes ranging from 2,130 to 4,270 meters above sea level. This species is notable for its medicinal properties and holds a significant place in traditional Ayurvedic medicine.

Botanical Description

Roscoea alpina is a small herbaceous plant, typically reaching heights of 12 to 20 centimeters. It features rhizomatous, tuberous roots and bears deep purple or lilac flowers from June to August. The leaves are broadly elliptic or lanceolate, and the plant usually develops a single inflorescence, with each inflorescence bearing up to five flowers that open sequentially.

Properties

In Ayurvedic medicine, Kakoli is esteemed for its rejuvenating and restorative properties. It is classified as a vitalizing herb, believed to enhance vitality and strength. The tuberous roots are considered cooling, aphrodisiac, galactagogue, expectorant, diuretic, and febrifuge. These properties make Kakoli a versatile remedy in traditional healthcare practices.

Advantages

The therapeutic benefits of Roscoea alpina are extensive:

Rejuvenation and Vitality: Kakoli is used to combat general debility, enhance stamina, and promote longevity.
Respiratory Health: Its expectorant properties make it beneficial in treating respiratory ailments such as cough, asthma, and bronchitis.
Digestive Aid: Kakoli is utilized to alleviate digestive issues, including diarrhea and dysentery.
Anti-inflammatory Effects: The herb is applied to reduce inflammation and treat conditions like arthritis and rheumatism.
Women's Health: As a galactagogue, it aids in enhancing lactation in nursing mothers.
Anti-aging and Skin Care: Kakoli is believed to prevent wrinkles, premature graying of hair, and other signs of aging.

Uses

In traditional Ayurvedic formulations, Kakoli is a key ingredient in several remedies:

Chyawanprash: A renowned herbal jam that boosts immunity and rejuvenates the body.
Nagabalasarpi: A medicated ghee used to treat internal hemorrhage, chest injuries, tuberculosis, dizziness, burning sensations, and signs of premature aging.
Herbal Powders: Kakoli powder is combined with honey and sugar to address coughs and cardiac disorders.
Respiratory Remedies: A mixture of Kakoli rhizome powder and orange rind powder is effective in managing asthma and bronchitis.

Methods of Use

The administration of Kakoli varies based on the condition being treated:

Powder Form: The dried rhizome is ground into a fine powder. A typical dose ranges from 3 to 5 grams, taken with warm water or milk, once or twice daily.
Decoction: Boiling the rhizome powder in water to prepare a decoction, which is consumed to alleviate respiratory and digestive issues.
Medicated Ghee (Nagabalasarpi): Kakoli is processed with ghee and other herbs, and a prescribed amount is taken as directed by an Ayurvedic practitioner.
Topical Application: For inflammatory conditions, a paste made from the rhizome powder is applied externally to the affected area.

Harvesting Methods

Sustainable harvesting of Roscoea alpina is crucial due to its ecological significance and medicinal value:

Timing: The optimal harvesting period is post-monsoon, around October and November, when the aerial parts have withered, indicating the maturity of the rhizomes.
Technique: Careful excavation of the soil around the plant is performed to extract the rhizomes without damaging them.
Conservation Practices: To prevent overexploitation, only mature plants are harvested, and a portion of the rhizomes is left undisturbed to ensure natural regeneration.
Cultivation Efforts: Given the plant's vulnerability due to habitat destruction, initiatives are underway to cultivate Roscoea alpina in controlled environments, reducing pressure on wild populations.

Conclusion

Roscoea alpina, or Kakoli, is a remarkable herb with a rich history in traditional Ayurvedic medicine. Its diverse therapeutic properties make it invaluable in addressing various health conditions, from enhancing vitality to treating respiratory and digestive ailments. However, due to its limited distribution and overharvesting in the wild, it is imperative to adopt sustainable harvesting practices and promote cultivation efforts to preserve this precious medicinal resource for future generations.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :