NepalAyurveds.com: Kupare

यो उष्ण, समशीतोष्ण तथा शीतोष्ण जलवायुमा पाइन्छ । यो २० - ३० फिट अग्लो सानो बिरुवाको फूल सानो हरियो सेतो हुन्छ । यसको बोक्रा, पातले पेटको रोगमा उपचार गरिन्छ । यसले वायुगोला, पेट पोल्ने-दुख्ने, अपच-अजीर्ण, आउँ - पखाला, आन्द्राको घाउ इत्यादि सन्चो गराउँछ । मात्रा : ३-५ ग्राम, अर्क : १०-२० ग्राम, काँढापानी : १ गिलास ३-५ पटक ।

परिचय

"कुपरे" (वैज्ञानिक नाम: Homalium napaulense) लघु–मध्यवृद्धि वृक्ष हो, जसको उचाइ सामान्यतया ७–१५ मिटरसम्म हुन्छ । यसको फूल हरियोसेतो र स-साना हुन्छन्। बोक्रा (फल), पात र चूर्ण विभिन्न स्वास्थ्य समस्याको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। नेपालतर्फको लोकप्रिय नाम 'कुपरे' हो, तर यसलाई स्थानीय भाषामा 'कुपरे', 'कुप्री', वा प्रान्त अनुसार भिन्न रूपमा चिनिन्छ।

उपलब्धता (नेपाल र अन्य देशहरूमा)

कुपरे वृक्ष नेपालको उप–उष्णकटिबंधीयदेखि हिमाली भेग (७००–२१०० मिटर) सम्मको जंगलमा पाइन्छ । यसबाहेक, यसको वितरण पूर्व भारत (असम, बंगाल), बंगलादेश र भुटानसम्म फैलिएको छ ।

नेपालमा सम्भवतः काभ्रेपलाञ्चोक, मकवानपुर, चितवन, रोल्पा, डोल्पाजस्ता जिल्लामा यसको उत्पादन पाइन्छ, र स्थानीय र मिसिङ मानिसहरू यसको उपयोग गर्दछन् र विक्री–खरिद गर्दछन् ।

भौतिक गुणहरू (Physical Properties)

रूखको आकार: मध्यवृद्धि रुख, लगभग ७–१५ मिटर अग्लो, केही अवस्थामा २०–३० फिटसम्म समेत बढ्न सक्छ ।
छाल: धुम्न–भूरे रंगको, अलि खस्रोलिएको सतह।
पात: साधारण, वैकल्पिक, लान्सेट–एलिप्टिक आकृतिका, दायाँ–बायाँ मध्यनाडीका ६–८ वटा साइड भेनहरू, पातको निचोरे भागमै गिजो लाग्ने विवरण छन् ।
फूल: फूलहरू स-साना, हरियोसेतो, पानि फुटेको जस्तो, फोन्ड क्यालिक्स र थोरै टाĉिएका।
फल: बेउ–फुलेजस्तै, ठूला हुँदैन, दुब्ला संक्रमणमा देखिने, तथापि प्रायः अध्ययनमा फल परीक्षण गरिएको छैन ।

औषधीय गुण (Medicinal Properties)

नेपाली पारम्परिक चिकित्सा प्रणालीमा यसको प्रमुख उपयोग पेटसम्बन्धी रोगहरूमा हुन्छ:

बोक्रा र पात पेटसम्बन्धी समस्या (आँचो, पेट पोल्ने–दुख्ने, अपच, अजीर्ण, पखाला, आन्द्राको घाउ) मा प्रयोग गरिन्छ ।
Kavrepalanchok जिल्लामा यसले उदरसम्बन्धी विकार (indigestion, urinary disorder) को उपचारमा मद्दत गर्दछ ।
Humla, Dolpa, Gulmi लगायतका उच्च हिमाली जिल्लामा यसका पातहरू दाँत दुखेको लागि औषधि र फूलहरू घाँटी दुखेको लागि प्रयोग गरिन्छ ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानका आधारमा:

यसमा antidiarrheal, antispasmodic, antibacterial, antioxidant, anti‑inflammatory आदि गुणहरू पाइन्छ mdpi.com।

फाइदा (Advantages)

प्राकृतिक उपचार: पेट सम्बन्धी समस्या सामान्यतः घरेलु प्राकृतिक उपचारबाटै समाधान गर्न सकिने हुँदा रसायन र उपचार लागत बचत।
सुलभता: कतिपय क्षेत्रका जंगलमा मुक्त रूपमा पाइने हुँदा सजिलै उपलब्ध।
बहुउपयोगी: एकै बोटका विभिन्न अंगहरू (फल, पात, फूल) ले विभिन्न प्रकारका रोग हल गर्छन्।
प्रतिरोधात्मक क्षमता: जीवाणुनाशक र सूजनरोधी गुणले रोग–प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने सम्भावना।

प्रयोग (Uses)

१. पेटसम्बन्धी:

पेट पोल्ने–दुख्ने, अपच–अजीर्ण, आँचो र पखाला जस्ता समस्यामा प्रयोग।
₂. घाँटी दुख्ने:
फूल खाने वा तातो अर्क खुवाउने।
३. दाँत दुखेको:
Humla क्षेत्रमा पात बिचको स्थानमा राखेर आर्को राहत पाउने मान्यता छ ।
४. शरीर दुखाइ:
मार्मिक रूपमा उल्लेख छैन तर अन्य Homalium जातले स–साना भेष सक्षम छन्।

प्रयोग विधि (Using Method)

पारम्परिक प्रयोग अनुसार:

सूखा पात–फूल: पात र फूललाई सुकाएर चूर्ण बनाएर ३–५ ग्राम दैनिक तीन–पाँचपटक सेवन
अरक (Decoction): १०–२० ग्राम सुखा उबालेर अर्क बनाएर पानी (१ गिलास) मा ३–५ पटक पिउने ।
ताजा अर्क: बोक्रा, पात, फूलको ताजा अर्क खुवाउने।
स्थानीय प्रयोग:

दाँत दुख्दा पात ठाडो राख्ने।
फूल–बोक्रा कच्चा खानेले घाँटी दुखामा फाइदा।

सङ्कलन तथा संरक्षण (Harvesting and Preservation)

सङ्कलन:

सकलन समय: फूलमा सु–गन्ध र रंग चाँडै परिवर्तन भइसकेपछि मात्र।
पात: स्वस्थ र ठूलो पात मात्र चुनिने, गाँठा नाघ्ने गरी सावधानी अपनाउने।
अनुशासन: पारम्परिक ज्ञान अनुसार बोटलाई बढी नचोट्ने र पुनरुत्पादनका लागि बचेका बोटहरू बचाउने।

संरक्षण:

सुकाउने विधि: हावायुक्त, छायादार स्थानमा पात–फूल फैलाएर सुखाउने; यी सुकिसकेपछि कागज वा सञ्झ्यालयुक्त डिब्बामा राख्ने।
आउटो इमिडियट उपयोगमा: अर्क बनाएर तुरुन्तै प्रयोग गर्ने, वा तातो रख्ने प्रयोग।
बजारमा विक्री गर्दा: प्लास्टिकबाट बची कागज वा कपडाको झोलामा राखेर विक्री गर्दा गुणस्तर सुरक्षित रहन्छ।

निष्कर्ष

कुल मिलाएर, "कुपरे" नेपाल र आसपासका हिमाली देशहरूमा पाइने एक उपयोगी औषधीय बोट हो। यसको रुख मध्यम उचाइको रुखबाट सुरु भएर सुकाउने–उपयोग–संरक्षण गरेर टाढाबाट मात्र होइन, गाउँघरमै सबैले प्रयोग गर्न मिल्ने पारम्परिक औषधि हो। यसको प्रयोग पेटसम्बन्धी समस्या, पखाला, घाँटी–दाँतको पीडा, अपच–अजीर्णलगायतमा विशेष उपयोगी रहेको छ। वैज्ञानिक अध्ययनहरूले यसको व्यावहारिक मूल्य पारेकोले भविश्यमा यसको रासायनिक अनुसन्धान र चिकित्सीय मूल्यांकन थप गहिरो हुन सक्छ। यसले स्थानीय आय–श्रोत समर्थन, स्वास्थ्य सेवा लागत घटाउने, र जैविक विविधता संरक्षणतर्फ योगदान पुर्‍याउन सक्छ।

नेपालका पहाडी र वन–बस्ती क्षेत्रमा पाइने यो प्राकृतिक सम्पत्तिलाई चिन्ने, प्रयोग गर्ने र संरक्षण गर्ने कार्य हाम्रो स्वास्थ्य र पर्यावरण दुवैका निम्ति अवश्यक छ। कुपरे जस्तो औषधीय बोटका स्रोतहरूलाई संवेदनशील, विवेकशील र दिगो रूपमा उपयोग गरेर स्थानीय जैविक सम्पदाको संरक्षण गर्न हामी सबैको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

Introduction

Kupare (Homalium napaulense), known as कुपरे in Nepali, is a medicinal plant belonging to the Salicaceae family. It is native to the subtropical and temperate regions of Nepal, India, and other parts of South Asia. This small to medium-sized tree is highly valued in traditional medicine, particularly in Ayurveda and Nepali herbal remedies, for its therapeutic properties. The bark and leaves of Kupare are primarily used to treat digestive disorders, respiratory issues, and inflammatory conditions.

Availability in Nepal and Other Countries

Kupare is naturally found in Nepal’s warm, temperate, and cold climates, thriving at elevations ranging from 500 to 2,500 meters. It is commonly seen in forests, riverbanks, and hilly regions. Outside Nepal, it is also found in:

India (Himalayan regions, Sikkim, Assam)
Bhutan
Myanmar
Southern China

Due to its medicinal importance, Kupare is sometimes cultivated in home gardens and herbal farms. However, wild harvesting remains the primary source, making sustainable harvesting practices essential to prevent overexploitation.

Physical Properties

Height: 20-30 feet (small to medium-sized tree)
Leaves: Simple, alternate, elliptical to ovate, with a smooth or slightly serrated margin
Flowers: Small, greenish-white, clustered in inflorescences
Bark: Rough, brownish-gray, with a bitter taste
Fruits: Small capsules containing tiny seeds

Medicinal Properties

Kupare possesses several bioactive compounds, including tannins, flavonoids, and alkaloids, which contribute to its therapeutic effects. Key medicinal properties include:

Anti-inflammatory – Reduces swelling and pain
Antimicrobial – Fights bacterial and fungal infections
Digestive stimulant – Enhances digestion and relieves indigestion
Astringent – Helps in wound healing and diarrhea control
Carminative – Reduces gas and bloating

Advantages of Kupare

Natural and Safe: Unlike synthetic drugs, Kupare has minimal side effects when used in proper doses.
Multipurpose Remedy: Effective for digestive, respiratory, and inflammatory conditions.
Easily Accessible: Found in wild and cultivated forms in Nepal and neighboring countries.
Cost-effective: Cheaper than pharmaceutical alternatives.

Uses of Kupare

Kupare is traditionally used to treat:

Digestive Disorders:

Dyspepsia (अजीर्ण) – Improves digestion
Gastritis (पेट पोल्ने) – Soothes stomach inflammation
Diarrhea & Dysentery (पखाला, आउँ) – Controls loose motions
Intestinal ulcers (आन्द्राको घाउ) – Promotes healing

Respiratory Issues: Helps in cough and cold relief
Anti-flatulent (वायुगोला): Reduces gas and bloating
Fever & Pain Relief: Acts as a febrifuge and analgesic

Using Methods & Dosage

Kupare can be consumed in different forms:

Decoction (काँढा):

Boil 3-5 grams of bark/leaves in 1 glass of water until reduced to half.
Drink 3-5 times a day for digestive issues.

Powder (चूर्ण):

Dry the bark, grind into powder, and take 3-5 grams with honey or warm water.

Juice/Extract (अर्क):

Consume 10-20 ml of fresh extract for stronger effects.

Harvesting and Preservation

Best Time for Harvesting: Bark and leaves should be collected in spring or early summer when medicinal compounds are most potent.
Bark Harvesting: Strip bark carefully without damaging the tree to allow regrowth.
Drying Method: Sun-dry or shade-dry leaves and bark before storage.
Storage: Keep in airtight containers away from moisture and sunlight to preserve potency.

Conclusion

Kupare (Homalium napaulense) is a valuable medicinal plant in Nepal and South Asia, widely used for digestive, respiratory, and inflammatory conditions. Its natural healing properties, minimal side effects, and accessibility make it a preferred remedy in traditional medicine. However, sustainable harvesting and cultivation are necessary to ensure its availability for future generations. Further scientific research could validate its traditional uses and explore new therapeutic applications, making Kupare a potential candidate for modern herbal medicine.