Sano Sunpati, सानो सुनपाती , किमासुर, Rhododendron anthopogon ~ NepalAyurveds.com

यो २००० मिटरतिर पाइने सानो खालको प्याजी रातो फुल्ने हुन्छ । सानो पात बास्ना कम दिने हुन्छ । यसको काम, गुण, धर्म सुनपाती समान नै हो । यसको अर्क वात-व्याधिमा लाभ पुऱ्याउँछ। यसले दम, खोकी, पिनास, मधुमेह, श्वासनलीको रोगमा राम्रो काम गरी सन्चो पार्छ । मात्रा : अर्क

: १०-१५ ग्राम २-३ पटक । धूलो ३-५ ग्राम, अत्तर ३-५ थोपा, काँढापानी १/१ माना, लेदो ५ ग्राम २-३ पटक । यसको फूल चुस्नाले विशेष लाभ मिल्छ ।

परिचय

सानो सुनपाती (Rhododendron anthopogon) नेपालको हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक प्रमुख जडीबुटी हो। यसलाई किमासुर, सानो सुनपाती वा धवल पुष्प पनि भनिन्छ। यो रोडोडेन्ड्रोन (Rhododendron) परिवारमा पर्छ र नेपालको पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा प्राकृतिक रूपमा उम्रने गर्छ। यसको फूल र पात दुबै औषधीय गुणले भरपूर हुन्छन्। आयुर्वेदिक, तिब्बती र स्थानिय चिकित्सा पद्धतिमा यसको प्रयोग लामो समयदेखि गरिँदै आएको छ।

उपलब्धता

सानो सुनपाती नेपालको २००० मिटरदेखि ४००० मिटर समको उचाईमा पाइन्छ। यो विशेष गरी हिमाली क्षेत्र जस्तै लङटाङ, मनाङ, डोल्पा, मुस्ताङ, रसुवा, सोलुखुम्बु लगायतका जिल्लाहरूमा पाइन्छ। नेपाल बाहिर यो भारत (हिमाचल प्रदेश, उत्तराखण्ड, सिक्किम), तिब्बत, भूटान र पाकिस्तानको हिमाली भेगमा पनि पाइन्छ।

शारीरिक गुण

वनस्पति: सानो सुनपाती सानो आकारको झाडी हो जसको उचाई १ देखि ३ फिटसम्म हुन्छ।
पात: यसका पात साना, अण्डाकार, चम्किला हरिया र सुगन्धित हुन्छन्।
फूल: फूलहरू साना, गुलाबी, रातो वा सेतो रंगका हुन्छन्। फूलहरूमा मीठो सुगन्ध हुन्छ।
बोट: यसको बोट कडा हुन्छ र यसको छाला पातलो हुन्छ।

औषधीय गुण

सानो सुनपातीमा निम्न औषधीय गुणहरू पाइन्छन्:

रुचिकारक: यसले पाचन शक्ति बढाउँछ।
कफनाशक: यसले खोकी, दम, श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्यामा राम्रो असर गर्छ।
वातशामक: यसले जोर्नी दुखाइ, स्नायु दुखाइ, गठिया जस्ता वातजन्य रोगहरूमा लाभदायक हुन्छ।
ज्वरनाशक: यसले ज्वर घटाउन मद्दत गर्छ।
मधुमेहनियन्त्रण: यसले रक्तशर्करा नियन्त्रण गर्न सहयोग पुर्याउँछ।
सुगन्धित तेल: यसको अत्तर (तेल) सुगन्धित हुन्छ र मानिसको मन शान्त पार्छ।

फाइदा

श्वासनलीको संक्रमण र अस्थमा जस्ता रोगहरूमा प्रभावकारी।
पाचनतन्त्रलाई सुधार गर्छ।
जोर्नी दुखाइ, गठिया र स्नायु दुखाइमा आराम दिन्छ।
मानिसको तनाव घटाउन मद्दत गर्छ।
मुटु र फोक्सोको स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक।

प्रयोग विधि

सानो सुनपाती विभिन्न रूपमा प्रयोग गरिन्छ:

अर्क (काढा): १०-१५ ग्राम अर्क दिनमा २-३ पटक सेवन गर्न सकिन्छ। यो वातजन्य रोगमा विशेष लाभदायी हुन्छ।
धूलो (पाउडर): ३-५ ग्राम धूलो गर्म पानी वा शहदसँग मिसाएर खाने।
अत्तर (तेल): ३-५ थोपा अत्तर नाकमा हाल्ने वा मालिश गर्ने।
काँढापानी: १-१ माना काँढापानी (हर्बल टी) बनाएर पिउने।
लेदो (पेस्ट): ५ ग्राम लेदो दिनमा २-३ पटक सेवन गर्न सकिन्छ।
फूल चुस्ने: फूल चुस्नाले विशेष गरी श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्यामा फाइदा हुन्छ।

संकलन र संरक्षण

संकलन समय: यसको फूल बसन्त ऋतुमा (मार्च-मे) तथा पात वर्षभर संकलन गर्न सकिन्छ।
संरक्षण विधि:

फूल र पातलाई छायामा सुकाएर भण्डारण गर्न सकिन्छ।
सुकेका पात र फूलहरूलाई एयरटाइट कन्टेनरमा राख्नुपर्छ।
अर्क, तेल वा पाउडर बनाएर लामो समयसम्म प्रयोग गर्न सकिन्छ।

निष्कर्ष

सानो सुनपाती (Rhododendron anthopogon) नेपालको हिमाली क्षेत्रमा पाइने एक महत्त्वपूर्ण जडीबुटी हो। यसले श्वासप्रश्वास सम्बन्धी रोग, वातजन्य समस्या, मधुमेह, ज्वर आदिमा राम्रो असर गर्छ। यसको फूल, पात, अत्तर, काढा आदि विभिन्न रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यसको उचित संकलन, प्रयोग र संरक्षणले दीर्घकालीन स्वास्थ्य लाभ प्रदान गर्न सक्छ। त्यसैले, यसको संरक्षण र सतत प्रयोगलाई बढावा दिनुपर्छ।

Rhododendron anthopogon, commonly known as Sano Sunpati, सुनपाती, or Kimashur, is a small, aromatic shrub native to the high-altitude regions of the Himalayas. This evergreen plant is cherished in traditional medicine for its therapeutic properties and is also used in incense and essential oils.

Introduction

Sano Sunpati is a low-growing shrub that thrives in the alpine regions of the Himalayas. It is known for its aromatic leaves and small, bell-shaped flowers that range in color from white to pale yellow or pink. The plant has been used for centuries in traditional medicine, particularly in Tibetan and Nepalese practices, to treat various ailments.

Availability in Nepal and Other Countries

In Nepal, Rhododendron anthopogon is found at elevations between 3,000 to 5,100 meters, particularly in regions like Solukhumbu, Karnali, and other central and western parts of the country. Beyond Nepal, it is distributed across the Himalayan range, including areas in India (such as Sikkim and Kashmir), Bhutan, and Tibet.

Physical Properties

Height: Typically grows to about 30–60 cm.
Leaves: Small, oval to obovate, dark green on the upper surface, and densely covered with brown scales underneath.
Flowers: Bell-shaped, appearing in clusters, with colors ranging from white to pale yellow or pink.
Aroma: Sweet herbal scent with faint balsamic notes.
Essential Oil: Pale yellow in color, extracted through steam distillation of the leaves and flowers.

Medicinal Properties

Rhododendron anthopogon possesses several medicinal properties:

Respiratory Health: Used to treat coughs, colds, and bronchitis.
Digestive Aid: Helps in stimulating appetite and relieving indigestion.
Liver Support: Beneficial for liver disorders.
Anti-inflammatory: Applied topically to reduce inflammation.
General Tonic: Used to combat fatigue and general weakness.

Advantages

Natural Remedy: Offers a natural alternative for treating common ailments.
Aromatic Uses: Its pleasant scent makes it suitable for incense and aromatherapy.
Economic Value: Harvesting and processing provide income for local communities.
Cultural Significance: Holds importance in traditional rituals and practices.

Uses

Herbal Tea: Leaves and flowers are brewed to make a tea that aids digestion and respiratory health.
Incense: Dried leaves are used in incense for their aromatic properties.
Essential Oil: Extracted oil is used in aromatherapy, cosmetics, and perfumes.
Topical Applications: Leaf paste applied to inflamed areas to reduce swelling.
Steam Inhalation: Boiled leaves used for inhalation to relieve respiratory issues.

Using Method

Tea Preparation: Steep dried leaves and flowers in hot water for several minutes; strain and drink.
Incense Making: Crush dried leaves into a coarse powder and mix with other ingredients to form incense sticks or cones.
Essential Oil Application: Apply diluted oil to the skin or use in a diffuser for aromatherapy.
Topical Paste: Grind fresh leaves into a paste and apply to affected areas.
Steam Inhalation: Boil leaves in water and inhale the steam to alleviate respiratory symptoms.

Harvesting and Preservation

Harvesting Season: August to November, after the rainy season.
Collection Method: Leaves and flowers are handpicked by local collectors, often requiring a two-day journey to reach the collection sites.
Preservation: Dried in the shade to retain medicinal properties; stored in airtight containers to prevent moisture absorption.
Essential Oil Extraction: Steam distillation of fresh leaves and flowers to obtain the oil.

Conclusion

Rhododendron anthopogon, or Sano Sunpati, is a valuable plant both medicinally and economically. Its wide range of uses, from treating common ailments to its role in cultural practices, underscores its importance in the Himalayan regions. Sustainable harvesting and preservation are crucial to ensure that this natural resource continues to benefit future generations.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :