NepalAyurveds.com

यो जहाँ पनि हुने कुश कुशेऔंशीको पुण्यदिनमा पवित्र औषधिलाई पूजा गर्ने सनातन परम्परा पाइन्छ। मृगौला, पत्थरी, प्यास, श्वास, कमलपित्त, मूत्राशयसम्बन्धी रोग, जलोदर, मूत्रकृच्छ्र, वमनमा र गर्भवती स्त्रीलाई

गर्भाशयमा शान्ति पुऱ्याउन कुशको जराको प्रयोग गरिन्छ । जराको मिहिन धूलो बनाएर ५-७ पटक आधादेखि १ चम्चा खाँदा लाभ गर्छ । यसले पित्तपत्थरीमा फाइदा गर्छ, जोर्नीवातमा र ठन्डीवाथ रोगमा हितगर्छ। यसको जरा अति पौष्टिक -बलवर्द्धक, त्रिदोषनाशक, सर्वरोगनाशक, निर्दोष हुन्छ । यसको जरा चुसिरहनाले बाजीकरण बढ्छ, शक्तिशाली दृढ लिङ्ग हुन्छ, जोर्नीवाथ हुँदैन, सन्धिबन्धन कसिलो बन्छ, स्नायुतन्तु बलिया रहन्छन् ।

परिचय

कुश (Desmostachya bipinnata) एक पवित्र र औषधीय गुण भएको वनस्पति हो। यसलाई संस्कृतमा "कुश" वा "दर्भ" भनिन्छ भने नेपालीमा यसलाई कुश नै भनिन्छ। हिन्दू धर्ममा यसको विशेष महत्त्व छ किनभने यो धार्मिक अनुष्ठान, पूजा-पाठ र यज्ञमा प्रयोग गरिन्छ। कुशको जरा, पात र डाँठ विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। यो वनस्पति नेपालका तराई, मध्यम पहाडी क्षेत्र र भारत, पाकिस्तान, अफ्रिका लगायत अन्य देशहरूमा पाइन्छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

कुश नेपालको तराई, मध्यम पहाडी क्षेत्र, सुख्खा ठाउँहरूमा प्राकृतिक रूपमा उम्रन्छ। यो विशेष गरी नदी किनारा, ढुङ्गाघर, बालुवामा पनि फस्टाउँछ। नेपाल बाहेक यो भारत, पाकिस्तान, श्रीलंका, अफ्रिका, मध्य पूर्वका देशहरूमा पनि पाइन्छ। यसको धार्मिक महत्त्वका कारण यज्ञ, पूजा तथा अन्य धार्मिक कार्यहरूमा यसको प्रयोग गरिन्छ।

शारीरिक गुणहरू

कुशको बोट घाँसजस्तो लामो, सीधा डाँठ हुने र पातहरू पातला, लामा र नरम हुन्छन्। यसको जरा पहेँलो वा खैरो रंगको हुन्छ र यो धेरै मज्जबुत हुन्छ। यसको फूल साना र सेता हुन्छन् जुन गुच्छामा फुल्छन्। यसको बीउ पनि औषधीय गुणले भरपूर हुन्छ।

औषधीय गुणहरू

कुशमा निम्न औषधीय गुणहरू पाइन्छन्:

शीतल गुण: यसले शरीरलाई चिसो पार्छ र पित्त दोष शान्त गर्छ।
मूत्रवर्धक: यसले मूत्र सम्बन्धी समस्याहरू (मूत्रकृच्छ्र, पत्थरी) हटाउन मद्दत गर्छ।
पाचक: यसले पाचन प्रणालीलाई सुधार्छ र अपच, अजीर्ण जस्ता समस्याहरू हटाउँछ।
रक्तशोधक: यसले रक्तलाई शुद्ध गर्छ र चर्मरोगहरूबाट जोगाउँछ।
बलवर्द्धक: यसको जराले शारीरिक शक्ति बढाउँछ र थकान हटाउँछ।

फाइदाहरू

१. मूत्र सम्बन्धी रोग: कुशको जराले मूत्राशयको पत्थरी, मूत्रकृच्छ्र, जलोदर जस्ता रोगहरू निको पार्छ।
२. पाचन समस्या: यसले पेट दुखाइ, अल्सर, अपच, अजीर्ण लगायत समस्याहरू हटाउँछ।
३. श्वासप्रश्वास समस्या: कुशको जराको काढा श्वास, खोकी, दम जस्ता रोगहरूमा फाइदा गर्छ।
४. ज्वरो: यसले टाउको दुखाइ, ज्वरो, सर्दी-खोकीमा राम्रो असर गर्छ।
५. स्त्रीरोग: गर्भवती महिलालाई गर्भाशयमा शान्ति दिन यसको जरा प्रयोग गरिन्छ।

प्रयोग विधि

१. जराको धूलो: कुशको सुकेको जरालाई पिँधेर धूलो बनाइन्छ। यसलाई दिनमा ५-७ पटक आधा चम्चादेखि १ चम्चासम्म पानी वा मौसमी रससँग मिसाएर खान सकिन्छ।
२. काढा: जरा वा पातलाई पानीमा उमालेर काढा बनाइन्छ। यो काढा दिनमा २-३ पटक १-२ चम्चा खान सकिन्छ।
३. चुस्ने: जरालाई चुस्नाले बाजीकरण शक्ति बढ्छ र शारीरिक शक्ति वृद्धि हुन्छ।

संकलन र संरक्षण

कुशको जरा र पात विशेष गरी वर्षायाममा संकलन गरिन्छ। यसलाई राम्ररी सुकाएर एयरटाइट कन्टेनरमा राख्नुपर्छ। यसलाई स्याउलो, ओस र धूपबाट टाढा राख्नुपर्छ।

निष्कर्ष

कुश एक बहुउपयोगी र पवित्र वनस्पति हो जसले धार्मिक महत्त्वका साथै औषधीय गुणहरू पनि समेटेको छ। यसले मूत्र समस्या, पाचन विकार, श्वासप्रश्वास समस्या, स्त्रीरोग लगायत विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्छ। यसको प्रयोग धेरै सरल छ र यसले कुनै पनि हानिकारक प्रभाव नदिई स्वास्थ्यलाई लाभ पुर्याउँछ। त्यसैले, यसको संरक्षण र उचित प्रयोगले मानिसहरूको स्वास्थ्य रोगमुक्त बनाउन सहयोग गर्छ।

Introduction

Kush, also known as Desmostachya bipinnata, is a tall, tufted perennial grass native to South Asia and parts of Africa. In Nepal, it's called "कुश" and holds a special place in both religious rituals and traditional medicine. This grass isn't just a plant; it's a symbol of purity and healing.

Availability in Nepal and Other Countries

In Nepal, Kush thrives in the Terai plains and hilly regions, often found along riverbanks and dry grasslands. It's also prevalent in countries like India, Pakistan, Egypt, and parts of the Middle East. Its adaptability allows it to grow in various climates, making it a common sight in many regions.

Physical Properties

Kush is a robust grass that can grow up to 1.5 meters tall. It has:

Leaves: Long, narrow, and rigid, giving it a coarse texture.
Roots: Thick, scaly, and yellowish, spreading through rhizomes.
Flowers: Small and spike-like, appearing between July and November.

Its sturdy structure allows it to withstand harsh conditions, making it a resilient plant.

Medicinal Properties

Kush is renowned for its medicinal benefits:

Diuretic: Helps in flushing out toxins by increasing urine production.
Anti-inflammatory: Reduces swelling and pain.
Antipyretic: Lowers fever.
Digestive Aid: Eases digestive issues like diarrhea and dysentery.
Wound Healing: Promotes faster recovery of cuts and wounds.

These properties make it a valuable herb in traditional medicine systems like Ayurveda.

Advantages

Versatility: Used in both religious and medicinal contexts.
Accessibility: Grows abundantly in various regions, making it easy to source.
Sustainability: Its growth doesn't require intensive farming practices.
Cultural Significance: Integral to rituals and ceremonies, enhancing its value in communities.

Uses

Religious Rituals: Used in Hindu ceremonies for its purifying qualities.
Medicinal Preparations: Roots are ground into powder or made into decoctions for treating ailments.
Agricultural Uses: Employed in erosion control due to its strong root system.
Crafting Material: Stems are used to make mats, ropes, and brushes.

Using Method

For Kidney and Urinary Issues: Mix 1 teaspoon of root powder in warm water and consume once daily.
For Digestive Problems: Prepare a decoction by boiling the roots in water; drink 50-70 ml daily.
For Wounds: Apply a paste made from crushed roots directly to the affected area.
For Rituals: Use fresh or dried stems as prescribed in ceremonial guidelines.

Harvesting and Preservation

Harvesting: Best done during the flowering season (July-November). Cut the grass close to the base to preserve the root system.
Drying: Spread the harvested grass in a shaded, well-ventilated area to dry naturally.
Storage: Once dried, store in airtight containers away from moisture to maintain its potency.

Conclusion

Kush (Desmostachya bipinnata) is more than just a grass; it's a symbol of purity, resilience, and healing. Its widespread availability and multifaceted uses make it an invaluable resource in both spiritual and medicinal practices. Embracing this humble plant can lead to a deeper connection with nature and traditional wisdom.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :